DIY Audio Türkiye Forum

[e_cag]

Aslında kimse 2x32W dinlemeyecek sürekli. Sanırım alttaki mosfetin altındaki 0R22'yi biraz (0R33 gibi) büyüterek biası azaltmak mümkün olur, çıkış gücü belki (hesaplamak lazım) 15-20W seviyesine düşer ama ses kalitesine olumsuz bir etkisi olacağını, amplinin karakterini değiştireceğini sanmıyorum. 2x10W ev ortamında yeterli oluyor bana göre. Her durumda kendi adıma trafo edinmek zorunda kalacağım ama hazırı olanları kurtarır belki.

[hoparlör]

Sevgili arkadaşlar durumu biraz toparlayalım.

Şu anda benim test kurulumumda 2x24V 2,5A güç harcaması var, bu da eder 24x2,5=60Wx2=120W güç harcaması demektir. Demek ki 120W bir trafo işimizi görecektir

[IEEE]

Merhaba.Test amaçlı dahi olsa giriş sinyali sıfır iken 120watt RMS güç gerektiren bir clasa A devre için aynı güçte trafonun yeterli olduğunu düşünmüyorum.Bunu class A devre yapıp dinleyenler bilirler.Yaptığım birçok class A amplifikatörde bunu gözlemledim.Hele hele trafo kaliteli değil ise bu yetersizlik daha çok kendini gösteriyor.Bir class A amplifikatörün tam olarak parazitsiz ve humsuz çalışıp çalışmadığını kaliteli ve yüksek güçlü bir güç kaynağı ile gözlemleyebiliriz.Hele hele bu bir single ended amfi ise.Humu azaltmak için kesinlikle yüksek güç gerekir(çekilen gücün iki katı gibi)
F5 amplifikatöründe giriş sinyali yokken kanal başı çekilen güç yaklaşık 65 watt dır.Bu iki kanalda toplam 130watt eder.Nelson Pass tasarımında 300watt transformatör kullanıyor.Bu da iki kattan fazla demek.Üstelik Avel ve Plitron gibi çok kaliteli transformatörler.Buna rağmen bu amfinin ticari olduğundan bu yüzden odyofil olmadığından ve güç kaynağının daha iyi yapılabileceğinden bahsediyorlar forumlarda.
Krell Ksa 50 gibi amfilerde de aynı durum geçerli.Çekilen gücün iki katı değerinde transformatör kullanılır.Hem daha az gerilim dalgalanması hem de transformatörün daha az ısınması için
Konu class A ise hele hele de single ended ise ne kadar güçlü trafo ve kondansatör bankası(low esr) o kadar kaliteli ses demektir.

[e_cag]

120W/kanal bana hala fazla iyimser geliyor. Nico'ya sormak lazım makaledeki akım miktarları tek kanal mı yoksa iki mi diye. Sonuçta single end class A'nın verimi %10-15 arasında. Push-pull class A'da ise bunun iki katı, %25 kadar. 64W/0,15=426W ki %15 iyimser ve hiç pay bırakmadan.

[hoparlör]

Merak etmeyin önceki mesajımın aksine böyle yazdım, bir takım harici zerzevat mutlu olsun diye, ne de olsa mutluluk onların da hakkı.

Şimdi meseleyi gerçekten toparlayalım bari. Umut'ın belirttiği gibi Class A dünyasında besleme konusunda çok tartışma var, ama denenmiş doğrular da var. İdeali mümkün olduğunca büyük besleme kaynağı kullanmak, hatta baraj yakınında oturup kendinize kaçak hat çekmek, belki kendi hidroelektrik santralinizi "temiz" besleme için kendiniz kurmak, aynı zamanda su soğutmalı kasalar tasarlamak gibi. Ama gerçek dünyada imkanlar sınırlı ve elimizde neler var ona göre düşünmek lazım.

En büyük sorun çok iyi kalite trafo bulmak, iyi kalite demiyorum, çok iyi kaliteden bahsediyorum. Böylece ideale yakın transformatör ile çalışmak mümkün olurdu. Bu arada SMPS halen bir seçenek, kalite açısından çok daha iyi bir seçenek üstelik ama ekonomi yani cep açısından hiç de öyle değil. Aslında 20W civarı Class A çalışan SMPS beslemeli bir çıkış katı tasarlamıştım, toroid'e göre ekonomik olmayacağını görünce vazgeçtim. Ya da erteledim diyelim.

Dolayısıyla önce şu dökümana bakarsak Nico'nun nasıl bir besleme tasarladığını anlarız. Nico pozitif ve negatif besleme hatları için ayrı ayrı trafolar kullanmış. Yani iki tane çift sekonder veya orta uçlu trafoyu sağ ve sol kanallar için ayrı ayrı değil her iki kanalın pozitif hattı bir trafodan negatif hattı da diğer trafodan gelecek şekilde tasarlamış. Bunu geçen sene denemiştik, dual mono'dan ne farkı var derseniz sadece eldeki trafoları değerlendirmek veya pozitif - negatif hatlardan çekilen akımın farklı olması durumunda ekonomi sağlamaktan öte bir avantajı olduğunu sanmıyorum. Varsa bilenler söylesin.

Toroid ya da El tipi trafo da ayrı bir konu. 400-500W güçlerden itibaren toroidlerin ciddi bir başlangıç akımı sorunu var ve bunun dengelenmesi gerekiyor. Bununla ilgili önlemler bence gayet basit ama gene de açılış biraz sancılı oluyor. Ayrıca toroidlerin manyetik alanını önleme sorunu da daha büyük bir sorun, bunu ancak silikonlu çelik denilen pahalı ve şekil verilince özellikleri kaybolan bir malzemeden yapmak gerekiyor. Yoksa sadece teneke kaplamanın bir faydası yok. Bunu da memlekette bulmak pek olası değil gibi. Diğer yandan El tipi daha avantajlı, daha ekonomik, manyetik kaçağı daha az ve dengelenebilen ancak 400W ve yukarısı sorunlar çıkaran, en fazla 600-700W güöte olnalarına teklif elebildiğim bir seçenek. El tipi ile ilgili en büyük sorun memlekette kaliteli silisli sacdan yapılmış düzgün trafo bulmak çok zor, yahut bizim gibi amatörler için imkansız. Dolayısıyla toroid daha az maliyetli ve daha kaliteli seçenek olarak karşımıza çıkıyor.

Nico pozitif hat için 6A, negatif için 3,5A öngörüyor ama benim elimdeki devre hat başına 2,5A çekiyor. Dolayısı ile bu 6A meselesi devre üzerinde oynamadan elde edilebilir birşey değil. Bu haliylede 120W güç harcıyor, ama kaç Watt çıkış gücü var derseniz, bence 30W felan değil. Zorlamadım gücünü, çünkü başka konular var öncelikle halledilmesi gereken. Eğer devre bu şekliyle çalıştırılacaksa açıkcası 120W kanal başına, 2x120W=240W toplam güç gerekecektir. Şimdi 240W sürekli güç verecek bir trafo nasıl olmalı diye düşünürsek sanırım daha doğru bir sonuca ulaşırız.

Gene dökümanda önemli bir ayrıntı var, 24V rms devamlı çıkış verecek şekilde trafo seçtim diyor. Klasik 18Vx1,4-0,7= 24,2V gibi bir hesap geçerli değil, çünkü bu gerilim trafo boştayken, yüksüz gerilime denk geliyor diyor. Yani gidip 240W sürekli güç verecek bir trafo nasıl buluruz onu düşünmemiz gerekiyor. Benim lab kaynağı ile denememde 24V 1A gibi akımda yaklaşık 18V civarına düşüyor, yanı akımı kıstıkça voltaj aşağılara düşüyor. Yük biraz büyük, dolayısıyla burada 240W güç için en az 400W trafo kullanmak lazım, ideali 500W gibi olmalı. Eğer elinizde 300W trafo varsa bir tane daha 300W daha gerekebilir, gerekirse dual mono besleme düzenlenir. Ama ikinci trafo gelene kadar tek trafo da idare eder, biraz bias kısılır. Olmazsa ne olur, trafo ısınır, verim düşer şeklinde devam eden sorunlar başlar ve çıkış katını değil beslemeyi dinlediğiniz bir tasarımda ses de bundan etkilenir. Nico ile dökümanda aynı devreyi yapmış olmamıza rağmen değerlerin böyle farklı olmasının nedeni ne olabilir?

[scarab]

aslında elimde panasonic ses sistemindem söktüğüm 42-21-0-21-42 trafo var ama kaç watt'dır bilmiyorum stk tazı 6 kanal bir amfi besliyordu hatta bu trafonun tüm uclarını ayırıp 4x21v çıkış bile alabilirim ama aynı trafo içinde olduğu sürece bunun ses'e bir etkisi olurmu bilmiyorum birde bu trafonun kaç watt olduğunu nasıl hesaplarım ben 21v uclarına multi metre bağlayıp ölçmeyi denedim 11a gösterdi ama trafo bir hayli terledi bu 42x11=462watt verebildiği anlamınamı geliyor

[e_cag]

Yabancıların dediği gibi: point taken.

İki raydan neden eşit akım çekilmiyor emin değilim ama şöyle bir teori ürettim iki dakikada: bias akımı sabit olunca giriş sinyali yokken iki raydan eşit akım çekiliyor, daha doğrusu bias raydan raya akıyor; maksimum sinyalde ise pozitif raydan üst mosfetin çektiği akım kısmen alt mosfetten bias akımı seviyesinde negatif raya doğru devam ederken kısmen de hoparlör üzerinden şaseye gidiyor olmalı.

Bana yakında Harel Adaptör'ün üretim yeri var. 500W 2x24 EI trafo 55 TL+KDV şeklinde fiyat aldım. Kalite vasattır diye düşünüyorum, ürünü görmedim. Fiyat referansı olsun diye ekliyorum.

[hoparlör]

Nedenini ben de bilmiyorum ama kendi yaptığım devrede böyle birşey olmadığından neden böyle yazdığını Nico'ya sordum. Bakalım cevap gelince öğrenmiş oluruz.

Diğer yandan bu dökümanda yer alan devrenin elemanlarında biraz değişiklik yapmak gerekecek. Hatırlarsanız soğutucu topraklanmazsa cızırtı oluyor radyo gibi demiştik. Hepimizin yaşadığı bu sorunun kaynağı aslında devrenin çok geniş bantlı tasarlanması. Nico sever böyle şeyleri 100KHz'den aşağı simülasyon yaptığını sanmıyorum. Ama sevmesinin yanında durumu şöyle açıklıyor, Güney Afrika'da MW bandında yayın olmadığından bu tür parazitler burada sorun olmuyor. Yani orta dalga sinyalleri gerçekten devrenin geniş frekans bandı ve hassasiyetinden dolayı sorun oluyor. Bunun için birkaç değişiklik yapmak gerekecek, bir tanesini zaten buldu arkadaşımız, C8 12p değil daha yüksek bir değer, 220pF gibi bir değer alacak. Aslında değeri dinleyerek bulunursa daha iyi diyor, kişisel zevke göre ayarlanabilir.

Bu kişisel zevkten de bahsedeyim, lambalı amfiler hafif yumuşak bir ton kazandırır sese, orjinaline göre daha sıcak bir ses verir ve bu yüzden sevilirler. Ancak müzisyenler, stüdyo ekibi, profesyoneller ise ne ise o der ve daha sert, canlı (crispy) bir tonu tercih ederler. Benim tasarımlarım da hep bu yöndedir ama kişisel zevke göre ayarlanabilir. Hangisi doğrudur diye bir şey yoktur, bu tamamen kişisel bir tercihtir.

Yani 12p en az 100p ve üzeri olmalıdır, Amatör arkadaşımız bunu gayet güzel pratikten keşfetmiş. Soğutucu vb. metal ekipman topraklanmalıdır, zaten kasaya yerleştirilince otomatikman topraklanacak ama açıkta çalıştırınca buna dikkat etmek gerekiyor.

Bu devrenin değiştirilmiş, yani değerleri daha düzenlenmiş bir versiyonu mevcut, üzerinde çalışıyorum. Hatta IRFP150 yerine 2SK1058 ve TIP41C kullanılan versiyonu da var. Dikkat ederseniz VAS bölümündeki MPSA06'da Miller Cap adlı osilasyon önleyici kondansatör de yok. Yani bunları eklemek lazım, açıkcası sırf bu dökümandan Güney Afrika'da rahat çalışabilecek bir Class A yapmak mümkün ama İstanbul'un göbeğinde biraz zor. Baskılı devrede değişiklik yok ama elemanlar değerlerinde oynama var, ben farklı trasnsitörlerle de deneyecektim, Nico zaten denemiş, bunları testleri bitirip öyle paylaşayım, hazır devre şeması simülasyon yazılımında, o da evde.

Bir başka konu da kapasite çoklayıcısı, ESP'deki devre gayet başarılı. Bundan daha iyisi Nico'nun RAS ELD adını verdiği çok düşük distorsiyonlu high-end amfisinde kullanılıyor. Ancak baskılı devre çift yüzlü, kullanılan transistörler de memlekette yok, ayrıca pahalı. Devre şemasının da Nico yayınlamadığından ben de yayınlayamıyorum şimdilik.

Ancak ESP'nin devresini ben de yapacağım, sanırım delikli plaket ya da uzay montajı ile. Onun bir de 2N3055 gibi aynı tip transistörlerle, yani eşlenik olmayanlarla yapılmış versiyonu var, o da oldukça iyi deniliyor. Bir de TIP142/147 ile yapılanı var ama gürültü bastırma oranı en iyi ESP'nin, yani Emin'in baskılı devresini bile hazırladığı devrenin imiş.

Ben üçünü de denemeyi düşünüyorum, ama Emin yaptığına göre diğer ikisini yapacağım, elimde malzeme çoktan hazır. Gene de hat başına 10x4700µ/63V Hitano'lu toplam 94,000µ'lık beslememi ve 35A köprü diyotlarımı hazırladım, baskılı devreye kondansatörler takıldı, test edip çalıştırınca tek eksiğim trafo kalıyor. Ona da bu hafta karar verebilirsem haftaya RAS32A birkaç versiyonu ile çalışır duruma gelir. Son hali ile belki yapmak isteyen birkaç arkadaşımıza baskılı devre+trafo+soğutucu+malzeme desteğimiz de olabilir. Söz vermiyorum, önce bir sonuç alayım, gerisi kolay.

[Amatör]

Sn hoparlör,soğutucu ölçüsünü belirleyebildiniz mi?
Ben 26x20 ler uygun diye düşünüyorum,sizcede uygunsa bir çift soğutucu almak isterim

[hoparlör]

26cmlikler uygun, ancak ben 20cmliklerden ikişer adet kullanmayı düşünüyorum. Böylece 40cm uzunluğunda 7,2cm kanat genişliğinde devasa soğutucular olacak. Bunlardan elimde var, yani hazır, aslında kestirip 10cm yüksekliğinde RAS350 için kullanmayı planlıyordum ama RAS350'nin ısınma sorunu bu derece yüksek değil. Kesin karar vermiş olmamakla birlikte 26cmlikleri RAS350 için alıp kullanmak düşüncesindeyim. Biraz daha düşünüp maddi duruma göre bakacağım, elimde soğutcu stoğu oluştu, kararsız kaldım. Fazla değil ama neyi nereye monte edeyim demekteyim.

Aslında size de dört adet 20cm'lik tavsiye ederim, diğerleri de olabilir, yani 16cm boyunda 5cm kanat genişliğinde olanlar. Tüm bunlar kutuyu nasıl tasarladığınıza bağlı. 26cm olanların en büyük avantajı tek parça olacaklarından kutulanmaları daha kolay. Ama maliyet biraz çıkıyor işte, ilave kargo fiyatı.

Testlerde kullandığım soğutucular ciddi ısınıyor, bir sn el sürmek neredeyse zor, her bir soğutucuda tek bir mosfet var. Dolayısı ile 2x20cmlik ancak iş görecek gibi. Ama sizin tercihiniz de kötü değil, soğutucuların ısıl katsayıları olsa hesaplardık ama yok. Ancak kanat genişliğine göre bir hesap olacaktı, parametrelerin hepsini bulabilirsek bir hesaplama yaparız.

Siz kutuyu nasıl düşünüyorsunuz? Ona göre aslında tavsiyede bulunabilirim.